kaydediciler
1. KAYDEDĠCĠLER
Lojik kapılar ve flip-flop‟lardan oluĢan binary („0‟ ve „1‟) bilgileri geçici olarak
saklamak için kullanılan devrelere „kaydediciler‟ denir. Kaydedicilerde her bir bitlik bilgi
için bir adet flip-flop kullanılmaktadır. Her bir flip-flop „1‟ veya „0‟ bilgisini tutar. Fakat
kaydediciler devreden besleme gerilimi kesildiğinde tuttukları bilgileri kaybederler.
Kaydediciler bilginin yükleniĢine göre iki gruba ayrılırlar bunlar, „paralel giriĢli‟
kaydediciler ve „kaymalı/seri giriĢli‟ kaydedicilerdir.
1.1. Paralel GiriĢli Kaydedici
Bütün bilgilerin aynı anda flip-flop‟lara yüklendiği kaydedicilere, paralel giriĢli
kaydedici denir. Paralel giriĢli kaydedicilere yüklenecek bilgi, senkron veya asenkron olarak
gerçekleĢtirilir.
Senkron paralel giriĢli kaydediciler, bilgi giriĢi için tetikleme giriĢlerini kullanırken;
asenkron paralel giriĢli kaydediciler, bilgi giriĢleri için tetikleme giriĢlerini kullanmadan
kurma giriĢi yardımı ile bilgileri yükler.
D tipi flip-flop‟ların kullanıldığı senkron paralel giriĢli kaydedicilerde, „Clk‟ giriĢinin
„1„ yapılması ile giriĢlerden uygulanan bilgiler flip-flop‟lara yüklenip çıkıĢtan alınabilir.
„Clk‟ giriĢi „0‟ olduğunda giriĢten uygulanan bilgi, flip-flop‟lara yüklenmez ve çıkıĢtan
alınmaz (ġekil 1.1).
ARAġTIRMA
AMAÇ
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1
4
ġekil 1.1: Senkron paralel giriĢli kaydedici devresi
Bilgi giriĢi için tetikleme giriĢinin kullanılmadığı asenkron paralel giriĢli
kaydedicilerde, her yeni bilginin yüklenmesinden önce flip-flop‟ların sıfırlanması gerekir
(ġekil 1.2). Sıfırlama iĢlemi, sıfırlama giriĢinin („R‟-„Reset‟) aktif yapılması ile gerçekleĢir.
Flip-flop‟ların enerjilenmesinden sonra yüklenecek bilgiler, bilgi giriĢi olarak kullanılan „ve
değil‟ kapılarına uygulanır ve kurma giriĢinin „1‟ yapılması ile flip-flop‟lara yüklenir.
Yüklenen bu bilgiler sıfırlama iĢlemine kadar flip-flop‟larda saklanır.
ġekil 1.2: Asenkron paralel giriĢli kaydedici devresi
1.2. Kaymalı/Seri GiriĢli Kaydedici
Bilgilerin kaydedici devresine sırayla yüklendiği ve uygulanan tetikleme sinyali ile
önceki bilgilerin sağa veya sola kaydırıldığı devrelere, kaymalı/seri giriĢli kaydedici denir.
Uygulanan tetikleme sinyaline kaydırma sinyali de diyebiliriz. Çünkü yüklenen bilgilerin
sağa veya sola kaydırma iĢlemi bu sinyal ile yapılmaktadır.
Kaymalı/seri giriĢli kaydedicilerde ilk flip-flop hariç, kullanılan diğer flip-flop‟ların
çalıĢması bir önceki flip-flop‟ların çalıĢmasına göre belirlenir. Ġlk flip-flop, bilgilerin giriĢ
yaptığı flip-flop olması nedeniyle çalıĢması baĢka bir flip-flop‟a bağlı değildir.
GiriĢte bulunan seri bilgi, tetikleme sinyali (kaydırma sinyali) ile çıkıĢa aktarılırken
istenilen sayıda flip-flop kullanılabilir. Dikkat edilmesi gereken nokta flip-flop sayısına
uygun entegrenin seçilmesi ve devrenin buna göre tasarlanmasıdır.
5
Kaymalı/seri giriĢli kaydediciler, kaydırma yönüne göre isimlendirilir. Buna göre
kaymalı/seri giriĢli kaydediciler üç gruba ayrılır:
Sağa kaymalı kaydediciler
Sola kaymalı kaydediciler
Sağa-sola kaymalı kaydediciler
Sağa Kaymalı Kaydediciler
Bilgilerin seri olarak yüklenip kaydırma sinyali ile flip-flop‟lar da sağa doğru hareket
ettirilen kaydedicilere sağa kaymalı kaydediciler denir.
D tipi flip-flop‟larla oluĢturulan sağa kaymalı kaydedici devresinde (ġekil 1.3), ilk
kaydırma sinyali ile bilgi A flip-flop‟una yüklenir. Bir sonraki kaydırma sinyali ile A flipflop‟unda
bulunan bilgi B flip-flop‟una aktarılır. Bu kaydırma iĢlemi uygulanan her
kaydırma sinyalinde gerçekleĢir ve baĢlangıçta A flip-flop‟una yüklenen bilgi, sağa
kaydırılarak D flip-flop‟una kadar ulaĢır (Tablo 1.1).
ġekil 1.3: D tipi flip-flop ile sağa kaymalı kaydedici devresi
Bilgi
GiriĢi
Kaydırma
Sinyali
(CP)
A B C D
1 1 0 0 0
0 0 1 0 0
0 0 0 1 0
0 0 0 0 1
Tablo 1.1: Kaydırma sinyalleri sonunda flip-flop’ların aldığı değerler
ġekil 1.3‟teki D tipi flip-flop‟lardan oluĢan sağa kaymalı kaydedici devresine
gönderilen bilgi, 4 bitlik (1100)2 olmuĢ olsa idi kaydırma iĢlemi 4 bitlik bilginin en sağından
itibaren baĢlayacaktı. Ġlk kaydırma sinyalinde „0‟ bilgisi A flip-flop‟una yüklenecek; sonraki
kaydırma sinyalinde B flip-flop‟una, A flip-flop‟undaki „0‟ bilgisi kaydırılacak; A flipflop‟una
da gönderilen bilginin en sağdan ikinci değeri olan „0‟ bilgisi yüklenecektir.
6
Sonraki kaydırma sinyalinde sırası ile C flip-flop‟u „0‟, B flip-flop‟u „0‟, A flip-flop‟u „1‟
bilgilerini tutacak ve son kaydırma sinyalinde de D flip-flop‟u „0‟, C flip-flop‟u „0‟, B flipflop‟u
„1‟ ve A flip-flop‟u da „1‟ bilgilerine yüklenmiĢ olacaktır. Görüldüğü üzere gönderilen
4 bitlik bilgi sağa kaydırılarak son flip-flop‟a kadar ulaĢabilmektedir.
ġekil 1.4‟teki gibi bir JK tipi flip-flop devresine 4 bitlik (1000)2 bilgisi yüklendiğinde
flip-flop‟ların aldığı değerleri inceleyelim. Ġnceleme sonunda da boĢ olarak verilen tablonun
(Tablo 1.2) hangi değerler ile dolduğuna bakalım.
ġekil 1.4: J-K tipi flip-flop ile sağa kaymalı kaydedici devresi
Bilgi
GiriĢi
Kaydırma
Sinyali
(CP)
A B C D
X Reset 0 0 0 0
1 1
0 2
0 3
0 4
Tablo 1.2: J-K tipi flip-flop ile sağa kaymalı kaydedici devresinin baĢlangıç değerleri
BaĢlangıçta tüm flip-flop‟ların „0‟ olduğunu kabul edersek ilk kaydırma sinyali ile A
flip-flop‟una „1‟ değeri yüklenir. Diğer flip-flop‟lara herhangi bir yükleme yapılmadığı için
çıkıĢları „0‟ olarak kalır.
Ġkinci kaydırma sinyalinde A flip-flop‟una „0‟bilgisi yüklenirken, A flip-flop‟unda
bulunan „1‟ bilgisi B flip-flop‟una kaydırılır. Böylece QB çıkıĢı „1‟ değerini alır.
Üçüncü kaydırma sinyali ile yüklenen bilgi „0‟ olduğundan QA, QB, QD çıkıĢları „0‟
değerini, QC çıkıĢı da „1‟ değerini alır.
Son kaydırma sinyali ile C flip-flop‟undaki bilgi D flip-flop‟una kaydırılarak QD „1‟
değerini alır. Diğer flip-flop‟lar da „0‟ değerini alırlar.
7
Bu anlattıklarımıza göre Tablo 1.2‟yi dolduracak olursak Tablo 1.3‟ü elde etmiĢ
oluruz.
Bilgi
GiriĢi
Kaydırma
Sinyali
(CP)
A B C D
X Reset 0 0 0 0
1 1
0 2
0 3
0 4
Bilgi
GiriĢi
Kaydırma
Sinyali
(CP)
A B C D
X Reset 0 0 0 0
1 1 1 0 0 0
0 2 0 1 0 0
0 3 0 0 1 0
0 4 0 0 0 1
Tablo 1.3: J-K tipi flip-flop ile sağa kaymalı kaydedici devresinin iĢlem sonunda aldığı değerler
Sola Kaymalı Kaydediciler
Bilgilerin seri olarak yüklenip kaydırma sinyali ile flip-flop‟lar da sola doğru hareket
ettirilen kaydedicilere sola kaymalı kaydediciler denir. Sola kaymalı kaydedici devreleri D
veya J-K tipi flip-flop‟larla yapılır.
AĢağıdaki Ģekilde (ġekil 1.5) J-K tipi flip-flop‟lardan oluĢmuĢ bir sola kaymalı
kaydedici devresi görülmektedir. Bu devreye (1000)2 bilgisi gönderildiğinde flip-flop‟ların
aldığı değerleri inceleyelim.
ġekil 1.5: J-K tipi flip-flop ile sola kaymalı kaydedici devresi
8
Sola kaymalı kaydedicilerde kaydırılacak olan bilgi iĢlenirken ilk önce bilginin en
solundaki değer flip-flop‟lara yüklenir. Buna göre gönderilen (1000)2 bilgisinin en solundaki
„1‟ bilgisi, ilk yüklenecek değerdir.
Ġlk kaydırma sinyali ile ilk bilgi olan „1‟ değeri, D flip-flop‟una yüklenir ve QD değeri
„1‟ olur. Diğer flip-flop‟ların çıkıĢları ise „0‟ durumundadır.
Ġkinci kaydırma sinyali ile D flip-flop‟una „0‟ uygulanır ve QD „0‟ değeri alırken; QD
de bulunan „1‟ değeri de C flip-flop‟una aktarılır ve QC değeri „1‟ olur.
Üçüncü kaydırma sinyalinde B flip-flop‟una kaydırılan „1‟ değeri ile QB çıkıĢı „1‟
olurken QD ve QC çıkıĢları „0‟ değerini alır.
Dördüncü kaydırma sinyalinde ise son bilgi olan „0‟ değeri, D flip-flop‟una yüklenir
ve QD „0‟, QC „0‟, QB „0‟ ve QA „1‟ değerleri çıkıĢlardan alınır. Böylelikle (1000)2 bilgisi sola
kaydırılarak son flip-flop‟a kadar ulaĢtırılmıĢ olur.
Tüm bu değerleri tabloda görmek istersek aĢağıdaki gibi bir sonuç elde ederiz
(Tablo 1.4).
Bilgi
GiriĢi
Kaydırma
Sinyali
(CP)
A B C D
0 0 0 0
1 1 0 0 0 1
0 2 0 0 1 0
0 3 0 1 0 0
0 4 1 0 0 0
Tablo: 1.4 J-K tipi flip-flop ile sola kaymalı kaydedici devresinde bilginin kayması
Sağa-Sola Kaymalı Kaydediciler
Bilginin sadece sağa veya sola bir yönde kaydırıldığı durumlar dıĢında bazı Ģartlarda
tek bir kaydedicinin bilgiyi isteğe bağlı olarak hem sağa hem de sola kaydırılması istenebilir.
Kayma iĢleminin yönü harici bir kontrol giriĢi ile sağ veya sol olarak belirlenir.
Sağa-sola kaymalı kaydediciler ile bölme veya çarpma iĢlemi yapan devreler
yapabiliriz. Mesela (1100)2 =(12)10 bilgisini bir sağa kaydırdığımızı düĢünürsek (0110)2
bilgisini elde ederiz ve bu bilgide de onluk sistemde (6)10 değerini bize verir. (0111)2 = (7)10
bilgisini de bir sola kaydırdığımızı düĢünürsek „(7)10‟ sayısının iki katı olan (14)10=(1110)2
değerini elde etmiĢ oluruz.
AĢağıdaki Ģekilde (ġekil 1.6) sağa-sola kaymalı kaydedicilere ait bir lojik devre
görülmektedir. Bu devreye göre kaydırma yönü 'Sağa/Sola‟ kontrol giriĢine uygulanan lojik
9
seviye ile belirlenir. Eğer bu giriĢ „1‟ seviyesine çekilirse G1 kapısının çıkıĢında seri giriĢ
bilgisi, G2, G3, G4 kapılarının çıkıĢlarında ise bir önceki flip-flop‟un Q çıkıĢları görülecektir.
Bu çıkıĢlar flip-flop‟ların D giriĢlerine bağlı oldukları için bilgi seri olarak yüklenecek ve
gelen her kaydırma sinyali ile birlikte sağa doğru kaydırılacaktır.
„Sağa/Sola‟ kontrol giriĢinin seviyesi „0‟ yapılırsa G8 kapısının çıkıĢında seri giriĢ
bilgisi, G7, G6, G5 kapılarının çıkıĢlarında sağdaki flip-flop‟ların Q çıkıĢları görülecektir.
Böylece bilgi seri olarak en düĢük değerlikli biti taĢıyan flip-flop‟a yüklenecek ve sola doğru
kaydırılacaktır.
ġekil 1.6: Sağa-Sola kaymalı kaydedici
10
UYGULAMA FAALĠYETĠ
ġekilde lojik devre Ģeması verilen D türü flip-flop‟lar ile kaydırma kaydedici devresini
74LS74 entegresi kullanarak breadboard üzerine kurunuz.
Bu devrede giriĢ olarak S1 anahtarı, çıkıĢlar için ledler kullanılmıĢtır. S2 anahtarı
kaydırma sinyallerini üretmek, S3 anahtarı ise tüm çıkıĢları sıfırlamak amacıyla
tasarlanmıĢlardır.
ĠĢlem Basamakları Öneriler
Paralel ve seri kaydediciler ile ilgili
entegreleri bularak iç yapılarını
inceleyiniz.
Entegre üretici firma sayfalarından
yararlanarak datasheetlerini inceleyiniz.
ġeması verilen devre için bir adet
74LS74 entegresi, bir adet
breadboard, dört adet led diyot, üç
adet 2k2 ve 4 adet 330 Ω direnç
temin ediniz.
74LS74 entegresine ait bilgileri (datasheet)
elde ediniz.
Devreyi 74LS74 entegresinin datasheet
görüntüsüne bakarak breadboard üzerine
kurunuz.
Devreye enerji uygulayınız.
Güç kaynağınızın sabit 5V uçlarını
kullanınız.
Gerilimin tam 5V olmasına dikkat ediniz.
ÇıkıĢların tümünü sıfırlayınız. ÇıkıĢların tümünü sıfırlamak için S3
anahtarına basınız.
S1 anahtarı yardımıyla “0” bilgisi
gönderiniz.
“0” bilgisi göndermek için S1 anahtarını Ģase
pozisyonuna alınız.
S2 butonuna basınız. Böylece kaydırma
sinyali uygulayarak mevcut bilgiyi kaydırmıĢ
UYGULAMA FAALĠYETĠ
11
olacaksınız.
Bu durumda herhangi bir bilgi yüklemesi
olmadığı için hiçbir ledin yanmadığına
dikkat ediniz.
S1 anahtarı yardımıyla “1” bilgisi
gönderiniz.
“1” bilgisi göndermek için S1 anahtarını +5V
pozisyonuna alınız.
S2 butonuna basarak kaydırma sinyali
uygulayınız.
Bu durumda “1” bilgisi yüklenecektir ve D1
ledinin yandığına dikkat ediniz.
Diğer flip-flop‟lara “1” bilgisi gelmediği için
D2-D3-D4 ledleri yanmayacaktır.
S1 anahtarı yardımıyla “0” bilgisi
gönderiniz.
“0” bilgisi göndermek için S1 anahtarını Ģase
pozisyonuna alınız.
S2 butonuna basarak kaydırma sinyali
uygulayınız.
Bu durumda D1 de bulunan “1” bilgisi ikinci
flip-flop‟a yüklenecektir ve D2 ledinin
yandığına dikkat ediniz.
Ġlk flip-flop‟a “0” bilgisi yüklendiği için D1
ledinin söndüğüne dikkat ediniz.
Diğer flip-flop‟lara “1” bilgisi gelmediği için
D3-D4 ledleri yanmayacaktır.
S1 anahtarı yardımıyla “1” bilgisi
gönderiniz.
“1” bilgisi göndermek için S1 anahtarını +5V
pozisyonuna alınız.
S2 butonuna basarak kaydırma sinyali
uygulayınız.
Bu durumda uygulanan “1” bilgisi birinci
flip-flop‟a yüklenecektir ve ikinci flip-flop‟a
birinci flip-flop‟da bulunan “0” bilgisi
kayacak ve üçüncü flip-flop‟a da ikinci flipflop‟da
bulunan “1” bilgisi yüklenecektir.
Kaydırma sinyalinden sonra D1-D3
ledlerinin yandığına dikkat ediniz.
Diğer flip-flop‟lara “1” bilgisi gelmediği için
D2-D4 ledleri yanmayacaktır.
12
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME
AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği iĢaretleyiniz.
1. Lojik kapılar ve flip-flop‟lardan oluĢan, binary („0‟ ve „1‟) bilgileri geçici olarak
saklamak için kullanılan devrelere ne ad verilir?
A) Sayıcı devreleri B) Kaydedici devreleri
C) TümleĢik devreleri D) Aritmetik devreleri
2. Bütün bilgilerin aynı anda flip-flop‟lara yüklendiği kaydedicilere ne ad verilir?
A) Sağa kaymalı kaydedici B) Kaymalı/Seri giriĢli kaydedici
C) Sola kaymalı kaydedici D) Paralel kaydedici
3. Kaydedicilerde her bir bitlik bilgi için kaç adet flip-flop kullanılmaktadır?
A) Entegreye bağlıdır B) Bir adet flip-flop kullanılır
C) Ġki adet flip-flop kullanılır D) Üç adet flip-flop kullanılır
4. Dört adet flip-flop‟dan oluĢan sağa kaymalı kaydedici devresine, “1011” bilgisi
gönderilmek isteniyor. Her bir flip-flop çıkıĢı, baĢlangıçta “0” değerine sahiptir.
Üçüncü kaydırma sinyali sonunda flip-flop‟lar üzerindeki bilgi ne olur?
A) “0110” B) “1011” C) “0101” D) “0001”
5. Dört adet flip-flop‟dan oluĢan sola kaymalı kaydedici devresine, “1011” bilgisi
gönderilmek isteniyor. Her bir flip-flop çıkıĢı baĢlangıçta “0” değerine sahiptir.
Üçüncü kaydırma sinyali sonunda flip-flop‟lar üzerindeki bilgi ne olur?
A) “0110” B) “1011” C) “0101” D) “0001”
6. Bilginin isteğe bağlı olarak hem sağa hem de sola kaydırıldığı kaydedici devrelerine
ne ad verilir?
A) Sağa kaymalı kaydedici B) Kaymalı/Seri giriĢli kaydedici
C) Sola kaymalı kaydedici D) Sağa-Sola kaymalı kaydedici
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME
13
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–2
Bilginin yüklenmesi ve bilginin çıkıĢlardan alınmasına göre kaydedici uygulamaları
yapabileceksiniz.
Seri giriĢ-seri çıkıĢ kaydırmalı kaydedici devrelerini araĢtırınız.
Seri giriĢ-paralel çıkıĢ kaydedici devrelerini araĢtırınız.
Paralel giriĢ-seri çıkıĢ kaydedici devrelerini araĢtırınız.
Paralel giriĢ-paralel çıkıĢ kaydedici devrelerini araĢtırınız.
Ġki yönlü kaymalı ve farklı giriĢ-çıkıĢ kombinasyonlu kaydedici devrelerini
araĢtırınız.
2. KAYDIRMALI KAYDEDĠCĠLER
Kaydediciler, bilginin kaydediciye yüklenmesi ve bilginin çıkıĢlardan alınmasına göre
gruplandırılabilirler. Bu gruplandırmada dört farklı kaydedici tipi ortaya çıkar:
Seri giriĢ-seri çıkıĢ kaydırmalı kaydedici
Seri giriĢ-paralel çıkıĢ kaydedici
Paralel giriĢ-seri çıkıĢ kaydedici
Paralel giriĢ-paralel çıkıĢ kaydedici
Bu kaydedicilere ek olarak birde sağa-sola kaymalı ve farklı giriĢ-çıkıĢ kombinasyonlu
kaydediciler (üniversal kaydediciler) vardır.
2.1. Seri GiriĢ-Seri ÇıkıĢ Kaydırmalı Kaydedici
Bilgilerin kaydırma sinyali yardımı ile seri olarak yani sırayla tek tek gönderilip
çıkıĢtan da seri olarak (tek tek) alınabildiği devrelere, seri giriĢ-seri çıkıĢ kaydırmalı
kaydediciler denir.
AĢağıda seri giriĢ-seri çıkıĢ kaydırmalı kaydedici lojik devresi görülmektedir (ġekil
2.1). ġekilde görüldüğü gibi bütün flip-flop‟lar birbirlerine seri bağlanmıĢtır. A flip-flop‟un
giriĢine uygulanan bilgi, gelen ilk kaydırma sinyali ile QA çıkıĢına gönderilecektir. Ġkinci
kaydırma sinyali ile QA çıkıĢındaki bilgi, B flip-flop‟una yüklenerek QB çıkıĢına
aktarılacaktır. Sonraki kaydırma sinyalleri ile bilgi sırayla C flip-flop‟una ve D flip-flop‟una
yüklenecektir. Görüldüğü gibi A flip-flop‟uyla devreye giriĢ yapan bilgi, flip-flop‟lardan
AMAÇ
ARAġTIRMA
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–2
14
kaydırılarak çıkıĢa kadar gelmektedir. ÇıkıĢa gelen bu bilgi buradan da seri olarak
alınmaktadır.
ġekil 2.1: Seri giriĢ-seri çıkıĢ kaydırmalı kaydedici lojik devresi
Yukarıdaki devreye (1010)2 bilgisi gönderilmiĢ olsaydı dört kaydırma sinyali sonunda
(1010)2 bilgisi flip-flop‟lara yüklenmiĢ olacaktı. Bu durumda flip-flop‟ların çıkıĢlarındaki
değerler QA=‟1‟, QB=‟0‟, QC=‟1‟, QD=‟0‟ olarak alınırdı. ġayet gönderilen bilgi dört bitlik
değil de beĢ bitlik (10111)2 bilgisi olsaydı acaba ne olurdu? BeĢ bitlik bilginin flip-flop‟lara
yüklenebilmesi için beĢ kaydırma sinyali uygulanması gerekir. Biz Ģekildeki lojik devreye
beĢ kaydırma sinyali uygularsak (10111)2 bilgisinden, sadece (1011)2 değeri flip-flop‟larda
kalır. Çünkü daha önce öğrendiğimiz gibi her bir flip-flop bir bit değer tutabilmektedir.
Bizim lojik devremizde dört adet flip-flop olduğuna göre beĢ bitlik (10111)2 bilgisi en
sağdan itibaren seri olarak gönderilirken beĢinci kaydırma sinyalinde gönderilen bilginin en
sağındaki „1‟ bilgisi kaybolacaktır. Dolayısıyla flip-flop çıkıĢları; QA=‟1‟, QB=‟0‟, QC=‟1‟,
QD=‟1‟ olacaktır. Bizlerin dikkat etmesi gereken nokta, elimizdeki bilginin büyüklüğüne
göre devre tasarımı yapmak ve uygun entegreyi kullanmaktır.
2.2. Seri GiriĢ-Paralel ÇıkıĢ Kaydırmalı Kaydedici
Seri giriĢ-paralel çıkıĢ kaydırmalı kaydedicilerde bilginin yüklenmesi seri giriĢ-seri
çıkıĢ kaydırmalı kaydediciler ile aynı Ģekildedir. Aralarındaki tek fark seri giriĢ-paralel çıkıĢ
kaydırmalı kaydedicilerde tüm çıkıĢlardan bilgi alınabilmesidir. Seri giriĢ-paralel çıkıĢ
kaydırmalı kaydedicilerde, tek tek girilen bilgilere ulaĢmak seri giriĢ-seri çıkıĢ kaydırmalı
kaydedicilere göre daha kısa zaman alır. Seri giriĢ-paralel çıkıĢ kaydırmalı kaydedici devresi,
bir hattan gelen bilgileri birden çok hatta dağıtma iĢlemini de yaptığından demultiplexere
benzetebiliriz.
Seri olarak yüklenen bilgi, flip-flop çıkıĢlarından paralel olarak alındığından bilginin
okunması için kaydırma sinyaline gerek yoktur. Fakat doğru bilginin flip-flop‟lar üzerine
yüklenebilmesi için flip-flop sayısı kadar kaydırma sinyaline ihtiyaç vardır. AĢağıdaki
Ģekilde seri giriĢ-paralel çıkıĢ kaydırmalı kaydedici lojik devresi görülmektedir (ġekil 2.2).
15
ġekil 2.2: Seri giriĢ-paralel çıkıĢ kaydırmalı kaydedici
2.3. Paralel GiriĢ-Seri ÇıkıĢ Kaydırmalı Kaydedici
Paralel giriĢ-seri çıkıĢ kaymalı kaydedicilerde, bilgiler paralel giriĢler yardımıyla tüm
flip-flop‟lara yüklenir ve çıkıĢtan da seri olarak tek tek alınırlar. Bilginin çıkıĢtan
alınabilmesi için bit adedince kaydırma sinyali uygulanır. Bilgi çıkıĢtan alındıktan sonra flipflop‟larda
bilgi kalmaz. AĢağıdaki Ģekilde paralel giriĢ-seri çıkıĢ kaydırmalı kaydedici lojik
devresi görülmektedir (ġekil 2.3).
ġekil 2.3: Paralel giriĢ-seri çıkıĢ kaydırmalı kaydedici
Paralel giriĢ-seri çıkıĢ kaymalı kaydedicileri de birden fazla giriĢteki bilgileri tek bir
hattan belli bir sıra ile vermesi sebebiyle multiplexere benzetebiliriz.
2.4. Paralel GiriĢ-Paralel ÇıkıĢ Kaydırmalı Kaydedici
Paralel giriĢ-paralel çıkıĢ kaydırmalı kaydedicide, bilgi her bir flip-flop‟a paralel
olarak aynı anda yüklenir ve her bir flip-flop‟un çıkıĢından hat alınarak paralel olarak okunur
(ġekil 2.4). Bilgi giriĢ kontrol hattı, kaydırma sinyali „VE-kapısı‟ ile bağlanarak bilgi giriĢini
kontrol eder. Bu hat „1‟ olduğu sürece çıkıĢtan bilgi okunmaz.
16
ġekil 2.4: Paralel giriĢ-paralel çıkıĢ kaydırmalı kaydedici
2.5. Ġki Yönlü Kaymalı ve Farklı GiriĢ-ÇıkıĢ Kombinasyonlu
Kaydediciler
ġimdiye kadar anlattığımız kaydedici devrelerinden ayrı birde, kayma yönü istenilen
yönde ayarlanabilen ve bilgi giriĢ-çıkıĢ Ģeklide kullanılacak devreye göre uyarlanabilen
kaydediciler vardır. Bu tür kaydedicilere evrensel (üniversal) kaydediciler denir.
Hem seri hem de paralel bilgi giriĢi yapılabilen ve aynı zamanda iki yönlü kaydırma
iĢlemine izin veren 74LS178 kaydedici entegresinin lojik sembolü aĢağıdaki Ģekilde
verilmiĢtir (ġekil 2.5).
ġekil 2.5: 74LS178 kaydedici entegresinin lojik sembolü
74LS178 kaydedici entegresinin lojik sembolünde görülen ifadelerin anlamları
Ģöyledir:
PE (paralel enable)= Paralel bilgi giriĢi için entegreyi ayarlar
SE (serial enable)= Seri bilgi giriĢi için entegreyi ayarlar
17
P0 – P1 – P2 – P3= Bilgi giriĢi paralel konuma ayarlı iken giriĢlerin yapılacağı paralel
giriĢler
DS= Bilgi giriĢi seri konuma ayarlı iken giriĢlerin yapılacağı seri giriĢ
Q0 – Q1 – Q2 – Q3= Yüklenen bilgilerin paralel olarak alındığı çıkıĢlar
SR= Bilginin sağa kaydırılması isteniyorsa seri bilgi giriĢi buradan yapılır, sağa
kaymada seri bilgi çıkıĢı Q3‟ten alınır.
SL= Bilginin sola kaydırılması isteniyorsa seri bilgi giriĢi buradan yapılır, sola
kaymada seri bilgi çıkıĢı Q0‟dan alınır.
SE=1 ve PE=0 olduğu anda seri bilgi giriĢi yetkilendirilirken, SE=0 ve PE=1
durumunda paralel yükleme gerçekleĢtirilir.
18
UYGULAMA FAALĠYETĠ
ġekilde lojik devre Ģeması verilen seri giriĢ-paralel çıkıĢ kaydırma kaydedici devresini
74LS164 entegresi yardımıyla breadboard üzerine kurunuz.
ĠĢlem Basamakları Öneriler
ġeması verilen devre için bir adet
74LS164 entegresi, bir adet
breadboard, sekiz adet 330 Ω direnç
ve sekiz adet led diyot temin ediniz.
74LS164 entegresine ait bilgileri (datasheet)
elde ediniz.
Devreyi 74LS164 entegresine ait bilgileri
(datasheet) görüntüsüne bakarak breadboard
üzerine kurunuz.
Devreye enerji uygulayınız.
Güç kaynağınızın sabit 5V uçlarını
kullanınız.
Gerilimin tam 5V olmasına dikkat ediniz.
ÇıkıĢların tümünü sıfırlayınız. ÇıkıĢların tümünü sıfırlamak için Reset
anahtarına basınız.
Seri giriĢi “1” yapınız. “Seri giriĢi “1” yapmak için seri giriĢ
anahtarını +5V konumuna getiriniz.
Tam sekiz adet CK (Clock PalsiKaydırma
Sinyali) uygulayınız.
Her bir CK uygulaması için; CK anahtarını
önce “1” sonra “0” yapınız.
Sekiz adet CK uygulamak için; CK
anahtarını sekiz defa önce “1” sonra “0”
yapınız.
Uyguladığınız sekiz adet CK
sonucunda tüm çıkıĢların “1”
olduğuna dikkat ediniz.
ÇıkıĢların tümünün “1” olması demek; bu
çıkıĢlara (Q0-Q7) bağlı LED‟lerin tümünün
yanması demektir. ÇıkıĢ ledlerinin tümünün
yandığına dikkat ediniz.
Seri giriĢi kullanarak paralel çıkıĢlara
10101010 bilgisini yükleyiniz.
Bilgiyi yüklemeye sağdan baĢlayınız. Seri
giriĢ anahtarını “0” yapınız ve CK
UYGULAMA FAALĠYETĠ
19
uygulayınız.
Seri giriĢ anahtarını “1” yapınız ve CK
uygulayınız.
Bu iĢlemleri tüm bitler bitene kadar
tekrarlayınız.
Sekiz CK sonunda 10101010 bilgisinin
paralel çıkıĢlara yüklendiğini görünüz.
20
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME
AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği iĢaretleyiniz.
1. Bilginin kaydediciye tek tek yüklendiği ve bilginin çıkıĢlardan tek tek alındığı
kaydedici devresi hangisidir?
A) Seri giriĢ-seri çıkıĢlı kaydediciler
B) Seri giriĢ-paralel çıkıĢlı kaydediciler
C) Paralel giriĢ-seri çıkıĢlı kaydediciler
D) Paralel giriĢ-paralel çıkıĢlı kaydediciler
2. Bir hattan gelen bilgileri birden çok hatta dağıtma iĢlemini yapan ve bu özelliği ile
demultiplexere benzetilen kaydedici türü hangisidir?
A) Seri giriĢ-seri çıkıĢlı kaydediciler
B) Seri giriĢ-paralel çıkıĢlı kaydediciler
C) Paralel giriĢ-seri çıkıĢlı kaydediciler
D) Paralel giriĢ-paralel çıkıĢlı kaydediciler
3. Birden fazla giriĢteki bilgileri tek bir hattan belli bir sıra ile veren ve bu özelliği ile
multiplexere benzetilen kaydedici türü hangisidir?
A) Seri giriĢ-seri çıkıĢlı kaydediciler
B) Seri giriĢ-paralel çıkıĢlı kaydediciler
C) Paralel giriĢ-seri çıkıĢlı kaydediciler
D) Paralel giriĢ-paralel çıkıĢlı kaydediciler
4. Dört adet flip-flop‟dan oluĢan seri giriĢ-seri çıkıĢlı kaydedici devresinin giriĢinde
“11011” bilgisi vardır. Devreye üç adet kaydırma sinyali uygulandığında flip-flop‟lar
üzerindeki saklanan bilginin değeri nedir?
A) “0110”
B) “1011”
C) “1101”
D) “0001”
5. Dört adet flip-flop‟dan oluĢan seri giriĢ-seri çıkıĢlı kaydedici devresinin giriĢinde
“11011” bilgisi vardır. Devreye dört adet kaydırma sinyali uygulandığında flipflop‟lar
üzerindeki saklanan bilginin değeri nedir?
A) “0110”
B) “1011”
C) “1101”
D) “0001”
6. Dört adet flip-flop‟dan oluĢan seri giriĢ-seri çıkıĢlı kaydedici devresinin giriĢinde
“11011” bilgisi vardır. Devreye beĢ adet kaydırma sinyali uygulandığında flip-flop‟lar
üzerindeki saklanan bilginin değeri nedir?
A) “0110”
B) “1011”
C) “1101”
D) “0001”
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME
21
7. Dört adet flip-flop‟dan oluĢan seri giriĢ-paralel çıkıĢlı kaydedici devresinin giriĢinde
“1101” bilgisi vardır. Devreye iki adet kaydırma sinyali uygulandığında flip-flop‟lar
çıkıĢlarında bulunan ledlerden hangileri yanar?
A) Tüm ledler yanar
B) Birinci ve üçüncü flip-flop‟a bağlı ledler yanar
C) Sadece ikinci flip-flop‟a bağlı led yanar
D) Üçüncü ve dördüncü flip-flop‟a bağlı ledler yanar
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.
22
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–3
ÇeĢitli kaydediciler ile uygulamalar yapabileceksiniz.
Kaydediciler ile yapılabilen uygulama devrelerini araĢtırınız. Yaptığınız araĢtırmanızı
rapor haline getirerek seçeceğiniz bir kaydedici devre uygulamasını sınıfta öğretmeninize ve
arkadaĢlarınıza sununuz.
3. DĠĞER KAYDEDĠCĠ UYGULAMALARI
3.1. Kaymalı Kaydedicilerle Halka Sayıcı
Uygulama için Gerekli Malzeme Listesi
1 adet 74195 entegresi
Güç kaynağı
1 adet Breadboard
4 adet led
4 adet 330Ω direnç
Bağlantılar için yeterince kablo
Seri giriĢ-seri çıkıĢa sahip kaymalı kaydedicide, çıkıĢın seri bilgi giriĢine bağlanması
ile „halka sayıcı‟ devresi elde edilir. Seri giriĢ-paralel çıkıĢ kaymalı kaydedicide halka sayıcı
devresi elde edebilmek için, en yüksek değerlikli bitin bulunduğu çıkıĢın seri giriĢe
bağlanması gerekir.
Bir halka sayıcı aslında bir binary-decimal kod çözücüdür. Sayıcı çıkıĢlarında
giriĢindeki binary bilginin kodu çözülerek ilgili decimal çıkıĢ lojik „1‟ yapılacaktır. Sayma
iĢleminin her biti için bir flip-flop kullanılmalıdır. AĢağıdaki Ģekilde (ġekil 3.1), D tipi flipflop
ile dört bitlik halka sayıcı devresi ve kaydırma sinyali sonunda çıkıĢların yüklendikleri
değerleri gösteren tablo (Tablo 3.1) görülmektedir. Devrede flip-flop‟ların giriĢleri önceki
flip-flop çıkıĢlarına bağlanmıĢtır. Kurma ve silme giriĢi ile en düĢük değerlikli flip-flop‟a
lojik „1‟ değeri yüklenirken diğer tüm flip-flop‟lar sıfırlanır. Gelen tetikleme sinyali ile bir
sonraki flip-flop giriĢinde lojik „1‟ değeri görüleceğinden çıkıĢ lojik „1‟ değerine
çekilecektir. Bilgi, her tetikleme darbesi ile ilgili flip-flop çıkıĢında sırasıyla görülecektir.
AMAÇ
ARAġTIRMA
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–3
23
ġekil 3.1: D tipi flip-flop ile dört bitlik halka sayıcı devresi
Kaydırma
Sinyali Q0 Q1 Q2 Q3
0 1 0 0 0
1 0 1 0 0
2 0 0 1 0
3 0 0 0 1
4 1 0 0 0
5 0 1 0 0
6 0 0 1 0
7 0 0 0 1
Tablo 3.1: Kaydırma sinyali sonunda çıkıĢların yüklendikleri değerler
74195 entegresi dört bitlik kaymalı kaydedici entegresidir. AĢağıdaki Ģekilde (ġekil
3.2), halka sayıcı olarak kullanılabilmesi için bağlantı Ģekli verilmiĢtir.
ġekil 3.2: 74195 entegresinin halka sayıcı olarak kullanılması
Sizlerde gerekli malzemeleri temin ettikten sonra, yukarıdaki Ģekilden faydalanarak
öğretmeninizin yardımıyla halka sayıcı devresini oluĢturunuz.
24
3.2. Kaymalı Kaydediciyle Zaman Gecikmesi
Uygulama için Gerekli Malzeme Listesi
1 adet 7491A entegresi
Güç kaynağı
1 adet Breadboard
1 adet led
1 adet 330Ω direnç
Bağlantılar için yeterince kablo
Seri giriĢ-seri çıkıĢlı kaymalı kaydediciler, kaydedicide kullanılan durum sayısı ve
kaydırma sinyalinin fonksiyonu olarak üretilen zaman gecikmesi nedeniyle zaman gecikmesi
üretmek için kullanılabilirler.
7491A kaymalı kaydedici entegresidir ve seri giriĢ-seri çıkıĢlı 8 bit‟liktir. AĢağıdaki
Ģekilde (ġekil 3.3) görülen bağlantı yapıldığında 7491A entegresi zaman gecikmesi üretici
olarak kullanılabilir. A ve B seri giriĢlerinin birlikte kullanıldığı devreye seri bilgi giriĢinin
uygulanması durumunda, ilk gelen kaydırma sinyali ile bilgi ilk flip-flop‟a yüklenir (ġekil
3.4). Yüklenen bilgi her kaydırma sinyali ile kaydırılarak belirli bir sürenin sonunda çıkıĢta
bulunan flip-flop‟da okunur.
Kaydırma sinyalinin frekansını değiĢtirerek oluĢan zaman gecikmesinin süresi
değiĢtirilebilir. Biz buradaki devreye 1 MHz‟lik kaydırma sinyali uygulamıĢ olsaydık
entegrede sekiz adet flip-flop olmasından dolayı sağlanacak zaman gecikmesi 8x1 sn= 8 sn
olacaktı.
ġekil 3.3: 7491A entegresi zaman gecikmesi üretici olarak kullanılabilmesi için bağlantı Ģekli
ġekil 3.4: Kaydırma sinyali ile bilginin ilk flip-flop’a yüklenmesi
Sizlerde gerekli malzemeleri temin ettikten sonra, yukarıdaki Ģekilden faydalanarak
öğretmeninizin yardımıyla kaymalı kaydedici ile zaman gecikmesi devresini oluĢturunuz.
25
3.3. Veri DönüĢümü
Uygulama için Gerekli Malzeme Listesi
1 adet 74LS194 entegresi
1 adet Breadboard
2 adet 2k2 direnç
4 adet 330Ω direnç
4 adet led
Bağlantılar için yeterince kablo
Veri dönüĢümü, paralelden seriye veri dönüĢümü ve seriden paralele veri dönüĢümü
olmak üzere ikiye ayrılır.
Sayısal sistemlerde bulunan birimler arasında bilgi iletimi genelde paralel olarak
yapılır. Bilgilerin uzak mesafelerde iletiminde ise, paralel iletimin daha pahalıya mal
olmasından dolayı seri bilgi iletimi kullanılır. Bu durum paralelden seriye bilgi dönüĢümü
ihtiyacı doğurmaktadır. Paralelden seriye bilgi dönüĢümü gerçekleĢtirecek basit
yöntemlerden biriside multiplexer ve sayıcı devreleri kullanılarak gerçekleĢtirilen birleĢik
lojik devresidir. Sekiz bitlik paralel-seri bilgi dönüĢümü için, paralel bilgiler bulunduğu
birimden multiplexerin giriĢlerine uygulanır. 0-7 arasında sayan ve ikili değerleri sırayla
çıkıĢ olarak veren sayıcı devresi çıkıĢı, multiplexerin seçme giriĢine uygulanır. Seçme
giriĢlerindeki değerlere bağlı olarak, giriĢlerden birisindeki bilgi multiplexerin çıkıĢında
gözükür. GiriĢler sırayla çıkıĢlardan görüleceğinden, paralel bilgi seri bilgiye dönüĢtürülmüĢ
olur.
Seri veri iletiĢimi genelde bir sayısal sistemden diğerine veri iletiĢimi sırasında gerekli
bağlantının hat sayısını azaltmak için kullanılır. Mesela 4 bitlik bir bilgini seri olarak
iletilmesi tek bir hat üzerinden yapılabilirken, aynı bilginin paralel olarak iletilmesi için 4 hat
gerekir. Bu özellik nedeniyle bilgisayarlar ve mikroiĢlemciler arasındaki veri iletiĢiminin çok
hızlı olmasının gerekmediği hallerde seri haberleĢme kullanılır. Eğer bilgisayarlar ve
mikroiĢlemciler arasındaki haberleĢme seri olarak yapılırsa, seri olarak iletilen bilginin
iĢlenebilmesi için paralel bilgiye dönüĢtürülmesi gerekir. Seriden paralele bilgi dönüĢümü
kaymalı kaydediciler kullanılarak yapılabilir.
Seri-paralel bilgi dönüĢümü sırasında seri bilgi ile birlikte baĢlangıç ve bitiĢi temsil
eden bilgilerin iletilmesi gerekir. Bunun için seri bilgi iletiminde baĢlangıcı tanımlamak için
bir bitlik „0‟ bilgisi, bitiĢi tanımlamak içinde bir bitlik „1‟ bilgisi kullanılır.
AĢağıdaki Ģekilde (ġekil 3.5) iki kaymalı kaydedici kullanılarak gerçekleĢtirilen seri
paralel veri dönüĢtürücü devresi prensip Ģeması görülmektedir. Devreye ġekil 3.6‟daki gibi 8
bitlik veri kısmı bulunan (toplam 11 bit) seri bilginin uygulanması durumunda devre Ģu
Ģekilde çalıĢır: BaĢlangıç bilgisi olarak kullanılan bitin gelmesi ile kontrol flip-flop‟u lojik
„1‟ değerine yüklenir. Bu değer „Clk‟ sinyali üretecini yetkilendirir. „Clk‟ sinyali üreteci,
kaydırma sinyali üretmeye baĢlar. Üretilen sinyal, veri giriĢi kaydedici ve 8‟e bölücü
devrelere uygulanır. Tetikleme sinyali üreteci devresinde üretilen „Clk‟ sinyali, seri veri ile
aynı frekansa sahiptir. Üretilen „Clk‟ sinyali ile ilk bilgi bit‟i, bilgi kaydedicisine yüklenir. 8
bit‟lik (D7-D0) seri bilgi, bilgi giriĢ kaydedicisine seri olarak kaydırılır. Devam eden „Clk‟
26
sinyalleri ile seri olarak gelen bilgiler sırası ile bilgi giriĢ kaydedicisine yüklenir. Sekizinci
kaydırma sinyali sonunda sekize bölücü devrenin TC çıkıĢındaki „VE‟ kapısının çıkıĢı kısa
bir süre „1‟ lojik değerini alır ve kaydırma sinyali oluĢturur. OluĢan kaydırma sinyali
(TCClk), veri çıkıĢ kaydedicisini tetikler ve veri giriĢ kaydedicisi çıkıĢlarındaki sekiz bitlik
bilginin çıkıĢ kaydedicisi paralel giriĢlerinden kaydediciye yüklenmesini sağlar. „TC-Clk‟
kaydırma sinyali aynı anda teks-pals üretecini tetikler. Tetiklenen sinyal üreteci kısa süreli
bir pals üretir. Üretilen pals sekize bölücü devredeki sayıcıyı ve aynı anda kontrol flipflop‟unu
sıfırlayarak kaydırma sinyali üreticini etkisiz hale getirir.
Seri-Paralel dönüĢtürücü devre, açıklanan olaylardan sonra diğer bir 11 bitlik bilgiyi
almaya hazırdır. Devre ilk gelecek baĢlangıç bitini bekler.
ġekil 3.5: Ġki kaymalı kaydedici kullanılarak gerçekleĢtirilen seri paralel veri dönüĢtürücü
devresi prensip Ģeması
27
ġekil 3.6: Devreye 8 bitlik veri kısmı bulunan seri bilginin uygulanması
Sizlerde gerekli malzemeleri temin ettikten sonra, aĢağıdaki Ģekilden (ġekil 3.7)
faydalanarak öğretmeninizin yardımıyla kaymalı kaydedici ile 4-bit Seri/Paralel dönüĢtürücü
devresini oluĢturunuz.
28
ġekil 3.7: Kaydırmalı kaydedici ile 4-bit seri/paralel dönüĢtürücü devresi
29
UYGULAMA FAALĠYETĠ
ġekilde lojik devre Ģeması verilen paralel giriĢ seri çıkıĢ 8 bitlik kaydıran kaydedici
devresini, 74165 entegresi yardımıyla breadboard üzerine kurunuz.
ĠĢlem Basamakları Öneriler
ġeması verilen devre için bir adet
74165 entegresi, bir adet breadboard,
bir adet +5 V DC güç kaynağı, on üç
adet 330 Ω direnç ve on üç adet led
diyot temin ediniz.
74165 entegresine ait bilgileri (datasheet)
elde ediniz.
Devreyi 74165 entegresine ait bilgileri
(datasheet) görüntüsüne bakarak breadboard
üzerine kurunuz.
Devreye enerji uygulayınız.
Güç kaynağınızın sabit 5V uçlarını
kullanınız.
Gerilimin tam 5V olmasına dikkat ediniz.
Devreye, 11010101 bilgisini kayıt
ediniz. Bunun için A…H giriĢlerini
yukarıdaki Ģekilde ayarlayınız.
Devreye 11010101 bilgisini kayıt edebilmek
için A, B, D, F, H giriĢlerini +5V‟ a
bağlayınız. Diğer giriĢleri de Ģaseye
bağlayınız.
Bilgiyi paralel olarak kayıt etmek
için ShL ucundan entegreyi kurunuz.
ShL giriĢini önce “0” sonra “1” yapınız.
Böylece bilgiyi paralel olarak
kaydedebilirsiniz.
ClkI giriĢini ve SI giriĢini “0”
durumuna alınız.
Bu giriĢleri “0” konumunu yapmak için bu
uçları Ģaseye bağlayınız. Bu durumda kayıt
edicinin Qh çıkıĢında sadece kayıt edilen
bilginin son biti olan 1 görülecektir.
UYGULAMA FAALĠYETĠ
30
Devreye “1” saat sinyali gönderiniz.
Saat sinyalini göndermek için Clk ucunu
kullanınız. ClkI giriĢi Clk giriĢini engelleyen
bir uçtur. ClkI “1” durumunda iken uygulan
Clk darbeleri etkin olmaz. ClkI “0”
konumuna alındığında Clk sinyali devreye
uygulanmıĢ olur.
Bu anda devrenin çıkıĢında sağdan ikinci bit
olarak “0” bilgisi görülür. Ancak SI giriĢi
“0” konumunda olduğunda içindeki bilgi her
okunduğunda devrenin en soluna “0” bilgisi
kayıt olur. Yani iki Clk sinyali uygulandığı
için devrenin üzerindeki kayıt “00110101”
halini alır.
Devrenin çıkıĢında sondan üçüncü bit olan
“1” bilgisi okunmaktadır. Bunun yanında SI
giriĢi “0” konumunda olduğu için devrenin
soluna bir sıfır daha eklenmiĢ olur. Ġçerik
bilgisi “00011010” Ģeklinde oluĢur.
Bu durumda her sinyal ile beraber devrenin
seri çıkıĢında uygun değiĢimler olurken sol
bölümede “0” bilgileri eklenir. ÇıkıĢ
“00000000” olur.
Devreye “1” saat sinyali daha
gönderiniz.
Bu Ģekilde devreye “5” saat sinyali
daha gönderiniz.
31
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME
AĢağıdaki cümlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen
bilgiler doğru ise D, yanlıĢ ise Y yazınız.
1. ( ) Seri giriĢ-paralel çıkıĢ kaymalı kaydedicide, halka sayıcı devresi elde edebilmek
için en yüksek değerlikli bitin bulunduğu çıkıĢın seri giriĢe bağlanması gerekir.
2. ( ) Halka sayıcı devresinde sayma iĢleminin her biti için iki flip-flop kullanılmalıdır.
3. ( ) Kaymalı kaydedici ile zaman gecikmesi devresinde 4 adet flip-flop varken 1
MHz‟lik kaydırma sinyali uygulanırsa zaman gecikmesi 8µsn olur.
4. ( ) Kaymalı kaydedici ile zaman gecikmesi devresinde kaydırma sinyalinin
frekansını değiĢtirmek sureti ile zaman gecikmesinin süresi değiĢtirilebilir.
5. ( ) Seri-paralel bilgi dönüĢümü sırasında seri bilgi ile birlikte baĢlangıç ve bitiĢi
temsil eden bilgilerin iletilmesi gerekir.
6. ( ) Seri veri iletiĢimi genelde bir sayısal sistemden diğerine veri iletiĢimi sırasında
gerekli bağlantının hat sayısını arttırmak için kullanılır.
7. ( ) Seri-paralel bilgi dönüĢümü sırasında, seri bilgi iletiminde baĢlangıcı tanımlamak
için bir bitlik “1” bilgisi kullanılır.
8. ( ) Seri-paralel bilgi dönüĢümü sırasında, seri bilgi iletiminin bitiĢini tanımlamak
içinde bir bitlik”0” bilgisi kullanılır.
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise “Modül Değerlendirme”ye geçiniz.
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME
32
MODÜL DEĞERLENDĠRME
AĢağıdaki cümlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen
bilgiler doğru ise D, yanlıĢ ise Y yazınız.
1. ( ) Senkron paralel giriĢli kaydediciler bilgi giriĢi için tetikleme giriĢlerini
kullanırken, asenkron paralel giriĢli kaydediciler ise bilgi giriĢleri için tetikleme
giriĢlerini kullanmadan, kurma giriĢi yardımı ile bilgileri yüklerler.
2. ( ) Bilgi giriĢi için tetikleme giriĢinin kullanılmadığı asenkron paralel giriĢli
kaydedicilerde her yeni bilginin yüklenmesinden önce flip-flop‟ların sıfırlanması
gerekir.
3. ( ) Bilgilerin seri olarak yüklenip, kaydırma sinyali ile flip-flop‟lar da sağa doğru
hareket ettirilen kaydedicilere „sağa kaymalı kaydediciler‟ denir. (D/Y)
4. ( ) Sağa kaymalı kaydedici devre giriĢine “1100” bilgisi uygulanıyor. Üçüncü
kaydırma sinyali sonunda giriĢte bulunan flip-flop‟un üzerine “0” bilgisi yüklenir.
5. ( ) Sağa kaymalı kaydedici devre giriĢine “1100” bilgisi uygulanıyor. Üçüncü
kaydırma sinyali sonunda ikinci flip-flop‟un üzerine “1” bilgisi yüklenir.
6. ( ) Sola kaymalı kaydedici devre giriĢine “1100” bilgisi uygulanıyor. Ġkinci kaydırma
sinyali sonunda bilgi giriĢinde bulunan flip-flop‟un üzerine “0” bilgisi yüklenir.
7. ( ) Sola kaymalı kaydedici devre giriĢine “1100” bilgisi uygulanıyor. Ġkinci kaydırma
sinyali sonunda ikinci bulunan flip-flop‟un üzerine “1” bilgisi yüklenir.
8. ( ) Seri giriĢ-paralel çıkıĢ kaymalı kaydedici devresi, bir hattan gelen bilgileri birden
çok hatta dağıtma iĢlemini de yaptığından demultiplexere benzetebiliriz.
9. ( ) Bilgilerin kaydırma sinyali yardımı ile seri olarak yani sırayla tek tek gönderilip,
çıkıĢtan da seri olarak (tek tek) alınabildiği devrelere seri giriĢ-paralel çıkıĢ kaydırmalı
kaydediciler denir.
10. ( ) Seri giriĢ-paralel çıkıĢ kaydırmalı kaydedicilerde seri olarak yüklenen bilgi flipflop
çıkıĢlarından paralel olarak alındığından bilginin okunması için kaydırma
sinyaline gerek vardır.
11. ( ) Kayma yönü istenilen yönde ayarlanabilen ve bilgi giriĢ-çıkıĢ Ģekli de kullanılacak
devreye göre uyarlanabilen kaydedicilere evrensel kaydediciler denir.
MODÜL DEĞERLENDĠRME
33
12. ( ) Paralel giriĢ-paralel çıkıĢ kaymalı kaydedicilerde birden fazla giriĢteki bilgileri tek
bir hattan belli bir sıra ile verilmesinden dolayı multiplexere benzetebiliriz.
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize baĢvurunuz.
34
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALĠYETĠ-1’ĠN CEVAP ANAHTARI
1 B
2 D
3 B
4 A
5 C
6 D
ÖĞRENME FAALĠYETĠ-2’NĠN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 B
3 C
4 A
5 B
6 C
7 C
ÖĞRENME FAALĠYETĠ-3’ÜN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 YanlıĢ
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 Doğru
6 YanlıĢ
7 YanlıĢ
8 YanlıĢ
MODÜL DEĞERLENDĠRMENĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
6 YanlıĢ
7 Doğru
8 Doğru
9 YanlıĢ
10 YanlıĢ
11 Doğru
12 YanlıĢ
CEVAP ANAHTARLARI
35
KAYNAKÇA
EKĠZ Hüseyin, Sayısal Elektronik Mantık Devreleri ve Uygulamaları,
DeğiĢim Yayınları, Adapazarı, 2001.
MEGEP, Elektrik Elektronik Alanı, Lojik Uygulamalar-3 Modülü, Ankara,
2007
KAYNAKÇA
0 yorum
Yorum Gönder