güç kaynağı

güç kaynağı

1. GÜÇ KAYNAĞI KUTUSUNUN YAPIMI Güç kaynağının kutusu birçok malzemeden yapılabilir. Eğitim amaçlı bir güç kaynağı kutusu hazırlayacağımız için kutunun sağlam ve ısıya dayanıklı olması gerekir. Ayrıca içerisindeki malzemeleri muhafaza etmesi gerekir. Kullanacağımız saç malzemenin en az 0,7 mm kalınlığında olması tercih edilir. Kolay şekil alması ve kendisine verilen şekli bozulmadan koruması, saç kutunun üstünlüklerindendir. Aynı zamanda kutu gövdesi, çok ısınan elemanlar için soğutucu olarak da kullanılabilir. 1.1. Güç Kaynağı Kutusunun Tasarımı Kutu tasarımına başlamadan önce güç kaynağı devresinin ve devre donanımlarının ne kadar yer kaplayacağı hesaplanmalıdır. Kutu içerisindeki en büyük ve ağır eleman transformatördür. Kutu tasarımına öncelikle transformatörün gücü hesaplanarak başlanmalıdır. P = V x I (Güç = Gerilim x Akım) olduğuna göre, 0-12 volt 500 mA simetrik ve ayarlı güç kaynağı için 12 V x 0,5 A = 6 watt Bu değere göre güç kaynağı transformatörü 6 watt gücünde olacaktır. ÖĞRENME FAALİYETİ–1 ARAŞTIRMA AMAÇ 3 Resim 1.1: 6W 2x12V transformatör Bir güç kaynağı kutusu hazırlarken saç levhayı işlemeye başlamadan önce dikkate alınması gereken hususlar:  Güç kaynağının baskı devresinin boyutları  Güç kaynağı transformatörünün boyutları  Kutuya montajı yapılacak anahtar, sigorta yuvası, led, potansiyometre, born vida gibi elemanların özellikleri. Yapmayı planladığımız güç kaynağı kutusunun kapak ve gövde kısımları, aşağıdaki şekillerde levha hâlinde görülmektedir. Kapak ve gövdenin boyutları da şekil üzerinde gösterilmiştir. Kutuda kullanılan saç kalınlığı 0,7 mm’dir. Şekil 1.1: Güç kaynağı kutusu kapak kısmının boyutları 4 Şekil 1.2: Güç kaynağı kutusu gövde kısmının boyutları 1.2. Verilen Ölçülere Uygun Olarak Sacların İşaretlenmesi Sac levha verilen ölçülere göre metreyle ölçülüp işaretlenmelidir. İşaretlenen yerler metal bir gönye yardımıyla çizilmelidir. Bu işlemler yapılırken mutlaka iş güvenliği kurallarına uyulmalı, eldiven giymek ihmal edilmemelidir. Resim 1.2: Güç kaynağının işlenmemiş sacı 5 Resim 1.3: Güç kaynağı sacının ölçülmesi Resim 1.4: Güç kaynağı sacının metal bir gönye ile işaretlenmesi 1.3. Verilen Ölçülere Uygun Olarak Sacların Kesilmesi Gövde sacı işaretlendiği yerlerden bir sac makası ya da testere ile kesilebilir. Daha önce verilen ölçülere göre sac üzeri işaretlenip kesilmelidir. Resim 1.5: Güç kaynağı sacının sac makası ile kesilmesi 6 Sac kesilirken kenarlarının oldukça düzgün ve pürüzsüz olmasına dikkat edilmeli, sacı kestikten sonra bir zımpara yardımıyla keskin yerler giderilmelidir. Havalandırma için kullanılan kanallar değişik şekillerde açılabilir. Şekil 1.3: Güç kaynağı kapak kısmının sacının kesilmiş hâli Şekil 1.4: Güç kaynağı gövde kısmının sacının kesilmiş hâli 1.4. Vida Deliklerinin Markalanması ve Açılması Vida deliklerini kaydırmadan tam istenilen yerden delmek istiyorsak öncelikle nokta yardımı ile bu yerleri markalamalıyız. Markalanmayan yerlerde sac yüzeyi çok düzgün olduğu için matkap kayabilir veya delik işaretlenen yerin dışına sapabilir. 7 Resim 1.6: Nokta ile sacın markalanması Markalama yapılırken sacın düzgünlüğünün bozulmaması için mutlaka sert ve düz bir zeminde tutulması gerekir. Markalama yapıldıktan sonra bir metal matkap ucuyla bu noktalar vida çaplarına göre delinmelidir. Resim 1.7: Markalanan yerden sacın delinmesi 8 1.5. Potansiyometre ve Dış Bağlantı Elemanları İçin Delik Açılması Şekil 1.5: Delikleri açılmış gövde kısmının ön paneli Güç kaynağının gövde kısmında açılması gereken delikler gösterilmiştir. Bunlar:  Açma kapama düğmesi  Açma kapama ledi  Potansiyometre  0-12 volt DC konektörü  +12 V DC konektörü  -12 V DC konektörü  GND (şase) konektörü Şekil 1.6: Delikleri açılmış gövde kısmının arka paneli Güç kaynağının arka paneline takılacak elemanlar sınırlıdır. Bunlar:  220 volt girişi için kablo  Sigorta yuvası Yerleşim planı yapılırken transformatör nereye konulacaksa sigorta yuvası ve 220 volt girişi de oraya yakın olmalıdır. Güç kaynağının gövde kısmına takılacak elemanlar dikkatlice ölçülüp delikler ona göre açılmalıdır. Delikler daha büyük açıldığında potansiyometre gibi elemanların takılması zor olabilir. 9 Şekil 1.7: Kapak ve gövdeyi birleştirme delikleri Şekil 1.8: Transformatörü sabitleme delikleri 1.6. Saçların İstenilen Şekilde Bükülmesi Güç kaynağı kutusunun delikleri delindikten sonra, kapak ve gövde sacları caka veya mengene yardımı ile bükülmelidir. Resim 1.8: Güç kaynağı kutusunun caka yardımı ile bükülmesi 10 Resim 1.9: Güç kaynağı kutusunun kapağının bükülmüş hâli Resim 1.10: Güç kaynağı kutusunun gövdesinin bükülmüş hâli 11 Resim 1.11: Güç kaynağı kutusunun gövdesi (alttan görünüş) Resim 1.12: Güç kaynağı kutusunun gövdesi (yan görünüş) 1.7. Güç Kaynağı Kutusunun Birleştirilmesi Resim 1.13: Güç kaynağı kutusunun önden görünüşü 12 Resim 1.14: Güç Kaynağının arkadan görünüşü Güç kaynağının tüm işlemleri bittikten sonra istenilen bir renge sprey boya yardımı ile boyanabilir. Ön panele Resim 1.15’te gösterildiği gibi bilgisayardan hazırlanan bir etiket yapıştırılarak düğmelerin görevleri yazılabilir. Resim 1.15: Güç kaynağının ön panel etiketi 13 UYGULAMA FAALİYETİ Güç kaynağının dış görünüşünü tasarlayıp kutusunu yapınız. İşlem Basamakları Öneriler  Ölçülerine uygun olarak güç kaynağının saclarını işaretleyiniz.  Öncelikle sacın kenarlarının çok keskin olduğu için tüm işlemlerinizde mutlaka eldiven kullanmalı ve dikkatli olmalısınız. Verilen ölçüleri cetvelle doğru olarak sacın üzerine kurşun bir kalemle çiziniz (Resim 1.2-1.3-1.4).  Ölçülerine uygun olarak sacı kesip daha sonra bükünüz.  Arkadaşlarınızdan yardım alarak ya da mengene ile sıkıştırarak testere ile daha önce işaretlediğiniz kenarları dikkatlice kesiniz. Daha sonra yine mengene yardımı ile bükünüz (Resim 1.5-1.8).  Vida deliklerini markalayıp sonrasında matkapla deliniz.  Delikleri delmeden önce mutlaka markalayınız. Bu sayede matkapla tam istediğiniz noktaları delebilirsiniz. Deliklerin çapları birbirinden farklı olacağı için önce küçük delikleri delerek işe başlayınız (Resim 1.6-1.7).  Elemanları yerleştiriniz.  Transformatör, 220 giriş, sigorta, potansiyometre vb. elemanları açtığınız deliklere yerleştiriniz.  Güç kaynağının kutusunu birleştiriniz.  Güç kaynağının kapağını yanlarından gövdeye vidalayarak sabitleyiniz. UYGULAMA FAALİYETİ 14 KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1 Sacın üzerine güç kaynağı kutusunun ölçülerini çizdiniz mi? 2 Ölçülerine göre sacı kesip daha sonra büktünüz mü? 3 Vida deliklerini markalayıp sonrasında matkapla deldiniz mi? 4 Elemanları kutu içerisine yerleştirdiniz mi? 5 Güç kaynağının kutusunu birleştirdiniz mi? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız “Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz. 15 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere doğru sözcükleri yazınız. 1. Sacın kalınlığını ölçmek için ……………… kullanılır. 2. Sacı kesmek için …………………. kullanmalıyız. 3. Bir nesneyi tanıtmak veya benzerlerinden ayırmak için işaret koymaya ………………….. denir. 4. Potansiyometrenin yerini açmak için ………………… kullanmalıyız. 5. Güç kaynağının kutusu hangi malzemeden……………………. yapılır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 16 ÖĞRENME FAALİYETİ–2 Güç kaynağının baskı devresini çıkarabileceksiniz.  Baskı devre tekniklerini araştırınız.  Asit çözeltisi için hangi tür asitler kullanılabilir? Öğreniniz. 2. GÜÇ KAYNAĞINDA KULLANILACAK BASKI DEVRE PLAKETİNİN ÇIKARILMASI 2.1. Şeması Verilen Devrenin Alt ve Üst Görünüşlerinin Aydınger Kâğıdına Çizilmesi Güç kaynağının devresi Şekil 2.1’de verilmiştir. Güç kaynağı devresi,  0 - 12V DC gerilim ayarlı,  +12V DC gerilim çıkışı,  -12V DC gerilim çıkışı özeliklerine sahiptir. Güç kaynağında, bir adet 2x12V 6W gücünde transformatör, 500 mA sigorta, anahtar, dört adet 1N 4001 diyot, 0-12 V çıkış gerilimini ayarlamak için bir adet 5 KΩ potansiyometre, 1000 μF /25 V iki adet giriş filtre kondansatörü, üç adet 470 μF /25 V çıkış filtre kondansatörü ve regüleli çıkışlar için 7812, 7912 ve LM 317 entegreleri kullanılmıştır. ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ARAŞTIRMA AMAÇ 17 TRANSFO R M ATÖ R 2X AC 12 V 4X 1N4001 VI 1 VO 3 DNG 2 7812 VI 2 VO 3 DNG 1 7912 C1 1000uF C2 1000uF C3 470uF C4 470uF FUSE 500m A AC 220 V 50 Hz VI 3 VO 2 J DA 1 LM317T R1 220 C5 470uF P 5k S + + + + + 0-12 V +12 V -12 V G N D Şekil 2.1: Güç kaynağı devresi 18 Burada dikkat edilmesi gereken en önemli hususlardan biri yüksek akım geçecek yolların daha kalın yapılmasıdır. Yol kalınlığını belirlerken Çizelge 2.1’e uyulması gerekir. Bağlantı Yolları Genişliği (mm) Taşıyacağı En Fazla Akım Değeri (Amper) 0.2 0.1 A 0.3 0.3 A 1.0 2.5 A 2.0 5 A 3.0 6 A 4.0 7 A 5.0 9 A Çizelge 2.1: Baskı devre yol kalınlığı tablosu Kullanılan elektronik elemanların boyutları önceden bilinirse bire bir uygun olarak baskı devre çıkarılabilir. Baskı devre plaketine mutlaka alttan görünüş çizilmelidir. Entegre devre kullanılan devrelerde, bu kurala dikkat edilmezse entegre ayaklarında uyumsuzluk olur. Devre giriş ve çıkışlarının genellikle baskı devre kenarında olmasına dikkat edilmelidir. Çizim bittikten sonra birkaç sefer kontrol edilmelidir. Şekil 2.2: Güç kaynağının baskı devresi alttan görünüş Baskı devrenin üstten görünüşü Şekil 2.3’te verilmiştir. Üstten görünüş baskı devre çıkarıldıktan sonra elemanları yerleştirirken kolaylık sağlar. 19 Şekil 2.3: Güç kaynağının baskı devresi üstten görünüş 2.2. Aydınger Kâğıdına Çizilmiş Olan Alt Görünüşün Baskı Devre Plaketine Aktarılması Baskı devre çıkarmada çeşitli yöntemler kullanılabilir. Bunlar:  Baskı devre kalemi yöntemi  Foto rezist yöntemi  Serigrafi yöntemi  Ütü yöntemi Bu yöntemler arasında en kolayı baskı devre kalemi metodudur. Aydınger kâğıdında görülen şekil, bakır plakete aynen çizilir. Fakat biraz zaman alır. Burada daha kolay ve yaklaşık % 95 başarı yakalayabileceğiniz ütü yöntemi anlatılacaktır. I. adım: Plaket 10x7 cm boyutunda Resim 2.1’de olduğu gibi kesilir. Resim 2.1: Baskı devre plaketinin testere ile kesilmesi 20 Bakır yüzeyinde hiçbir yağ kalmayacak şekilde Resim 2.2’de görüldüğü gibi kimyasal bir madde ile temizlenir. Resim 2.2: Baskı devre plaketinin yüzeyinin temizlenmesi II. adım: Resim 2.3’te görüldüğü gibi temizlenen baskı devre plaketinin yüzeyine kesinlikle elle dokunulmaz. Resim 2.3: Yüzeyi temizlenmiş baskı devre plaketi 21 Şekil 2.4: Ütü yöntemine göre baskı devrenin kâğıt çıktısı Kuşe kâğıda tonerli bir yazıcıdan baskı devrenin Şekil 2.4’teki gibi çıktısı alınır. Burada çıktısı alınan kâğıdın bakır yüzeye ters çevirerek yapıştırılacağı unutulmamalıdır. Aydıngerden bakır yüzeye çizilen şekil ile ütü yönteminde kullanılan şekil ayna görüntüsü durumundadır. Yani birbirine göre simetriktir. Resim 2.4: Baskı devre çıktısının plakete yapıştırılması Resim 2.4’te görüldüğü gibi bakır yüzeye yapıştırılır. Resim 2.5’te görüldüğü gibi üzerine bir kâğıt konarak 3.derecede ısıtılmış bir ütüyle yaklaşık 5 dakika ütülenir. 22 Resim 2.5: Baskı devre plaketinin ütülenmesi III. adım: Ütülenmiş plaket soğuduktan sonra Resim 2.6’da görüldüğü gibi bir lavabo altında yıkanarak üzerindeki kuşe kâğıt kaldırılır. Resim 2.6: Baskı devre plaketinin ütülenmesi Plaket yıkandıktan sonra çıkmayan yollar Resim 2.7’de olduğu gibi baskı devre kalemi ile tamamlanır. 23 Resim 2.7: Baskı devre plaketine çıkmayan yolların düzeltilmesi 2.3. Çizilmiş Olan Baskı Devrenin Hazırlanmış Olan Asit Çözeltisinde Eritilmesi Yolları düzeltilmiş baskı devre plaketi Resim 2.8’de olduğu gibi % 20’lik perhidrol çözeltisinin içerisine [1 ölçü hidrojen peroksit, 5 ölçü tuz ruhu (HCl)] atılır. Bakır tamamen eriyene kadar içerisinde tutulur. Resim 2.8: Baskı devre plaketinin aside atılması 2.4. Eritilmiş Olan Baskı Devre Yollarının İzolasyonunun Temizlenmesi Bakır eridikten sonra su ile yıkanıp yine bir kimyasal temizleyici veya tiner ile boya artıkları temizlenir (Resim 2.9). Resim 2.10’da baskı devre kartının son hâli görülmektedir. 24 Resim 2.9: Baskı devre plaketinden tonerin temizlenmesi Resim 2.10: Baskı devre kartının son hâli 25 UYGULAMA FAALİYETİ Güç kaynağının baskı devresini çıkarınız. İşlem Basamakları Öneriler  Şeması verilen devrenin alt ve üst görünüşlerinin aydınger kâğıdına çiziniz.  Şekil 2.2 ve 2.3’ten yardım alarak devrenin alt ve üst görünüşünü çıkarınız.  Aydınger kâğıdına çizilmiş olan alt görünüşün baskı devre plaketine çiziniz.  Baskı devre yöntemlerinden birini kullanarak yolları plakete aktarabilirsiniz. Hatalı yollar düzeltilmezse tekrar düzeltilemez.  Çizilmiş olan baskı devrenin hazırlanmış olan asit çözeltisinde eritiniz.  Hazırlanacak asit çok tehlikeli olduğu için öğretmenlerinizin eşliğinde, açık havada maske kullanarak mutlaka bir eldivenle çalışınız. Yanınızda temiz su bulundurunuz.  Eritilmiş olan baskı devre yollarının izolasyonunu temizleyiniz.  Resim 2.9’da olduğu gibi bulaşık süngeri ve kimyasal bir ovucu ya da tinerle yollardaki boya izlerini kolaylıkla temizleyebilirsiniz. UYGULAMA FAALİYETİ 26 KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1 Şeması verilen devrenin alt ve üst görünüşlerini aydınger kâğıdına çizdiniz mi? 2 Aydınger kâğıdına çizilmiş olan alt görünüşünü baskı devre plaketine çizdiniz mi? 3 Çizilmiş olan baskı devreyi hazırlanmış olan asit çözeltisinde erittiniz mi? 4 Eritilmiş olan baskı devre yollarının izolasyonunu temizlediniz mi? 5 Şeması verilen devrenin alt ve üst görünüşlerini aydınger kâğıdına çizdiniz mi? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız “Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz. 27 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz. 1. Güç kaynağımızın çıkışları 0-12 volt, 500 mA ise en yüksek verebileceği güç kaç wattır? A) 3 watt B) 5 watt C) 6 watt D) 12 watt 2. 5 amper için bakır yol kalınlığı kaç mm’dir? A) 1 mm B) 2 mm C) 3 mm D) 4 mm 3. S3. Aşağıdakilerden hangisi bir baskı devre çıkarma yöntemi değildir? A) Baskı devre kalemi metodu B) Foto rezist metodu C) Etiket yöntemi D) Serigrafi metodu 4. S.4. Asit çözeltisinde perhidrol oranı ne olmalıdır? A) % 5 B) % 10 C) % 20 D) % 50 5. S.5. Baskı devre çıkarmada aşağıdaki işlem basamaklarından hangisi doğrudur? A) Alt ve üst görünüş çıkarılır-aside atılır-delikler delinir-yüzey temizlenir. B) Aside atılır-alt ve üst görünüş çıkarılır- -delikler delinir-yüzey temizlenir. C) Delikler delinir-alt ve üst görünüş çıkarılır-aside atılır-yüzey temizlenir. D) Aside atılır-delikler delinir-yüzey temizlenir-alt ve üst görünüş çıkarılır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 28 ÖĞRENME FAALİYETİ–3 Güç kaynağı baskı devresinin plaketini delerek elemanları yerleştirip lehimleyebileceksiniz.  Kullanacağımız elektronik elemanların ayak kalınlıklarını bir kumpas yardımı ile ölçünüz.  Hangi çaplarda matkap uçları kullanmanız gerektiğini araştırınız. 3. PLAKETE MALZEMELERİN YERLEŞTRİLMESİ 3.1. Montajı Yapılacak Elemanların Bağlantı Noktalarının Delinmesi Masa tipi kollu bir matkapla ya da amatör el matkaplarıyla elemanların bağlantı noktaları delinebilir. Kullanılan elektronik elemanlar farklı olduğu için kullandığınız matkap uçları da farklı olmalıdır. Direnç ve kondansatörler için 0.8 mm, diyot, köprü diyot, röle, transistör için 1 mm, kablo bağlantıları için ise 1.5 mm matkap ucu kullanılmalıdır (Resim 3.1). Resim 3.1: Baskı devre plaketinin masa tipi kollu matkapla delinmesi ARAŞTIRMA ÖĞRENME FAALİYETİ–3 AMAÇ 29 3.2. Montajı Yapılacak Elemanların Plakete Yerleştirilmesi Devre elemanlarını yerleştirmeden ve lehimlenmeye başlamadan önce baskı devre plaketinin bakır yolları gözle ve bir avometre ile kontrol edilmelidir. Çizim esnasındaki küçük çiziklerden dolayı yollarda kopukluk oluşmuş olabilir. Devrenin çalışmamasına yol açacak bu tip hatalar mutlaka kontrol edilmelidir (Resim 3.2). Resim 3.2: Baskı devrenin gözle ve ölçü aleti ile kontrolü Resim 3.3: Kondansatörlerin ve diyotların devreye montajı Elektrolitik kondansatörler plakete iyice oturtularak monte edilmelidir. Hareket etmesi, içeriden bacağının kırılmasına neden olabilir (Resim 3.3). 30 Resim 3.4: Diğer elemanların devreye montajı Elektrolitik kondansatörlerin kutuplu olduğu için polaritelerine, diyotların anot-katot uçlarına ve regüle entegrelerinin giriş, çıkış uçlarına dikkat etmek gerekir (Resim 3.5b). Resim 3.5a: 7812-7912-LM317 regüle entegreleri 31 Resim 3.5b: 7812-7912-LM317 regüle entegrelerinin ayak bağlantıları Resim 3.6a: Güç kaynağı devresinin bitmiş hâli Resim 3.6b: Güç kaynağı devresinin bitmiş hâli 32 Güç kaynağı devresi bittikten sonra Resim 3.6b’deki gibi olacaktır. 3.3. Elemanların Plakete Lehimlenmesi Lehimleme yapılırken lehimle ilgili tüm kurallara uyulması gerekmektedir. Lehim yapılırken soğuk ve çatlak lehim olmamasına dikkat edilmeli, iki yüzey de iyice ısındıktan sonra lehim yapılmalıdır. Lehimin kendiliğinden dağıldığı gözlenmelidir (Resim 3.7). Lehim soğurken devre elemanları hareket ettirilmemelidir. Lehimleme yaparken kesinlikle pasta kullanılmamalıdır. Lehim içerisindeki pasta, yapılacak lehim için yeterlidir. Güç kaynağı yapılırken lehimlemeye direnç, diyot gibi boyu yüksek olmayan elemanlardan başlanmalıdır. Her bir eleman tek tek yerleştirilip lehimlenirse daha başarılı sonuçlar elde edilecektir. Resim 3.7: Lehim örnekleri Lehimleme bittikten sonra Resim 3.8’de görüldüğü gibi kalan pasta kalıntıları tiner ile temizlenmelidir. Pasta kalıntıları iletkenliği artıracağı için devrenin performansını olumsuz etkileyebilir. Resim 3.8: Lehim sonrası pasta kalıntıları 33 Resim 3.9: Lehimlemenin son hâli 34 UYGULAMA FAALİYETİ Baskı devresinin plaketini delerek elemanları yerleştirip lehimleyiniz. İşlem Basamakları Öneriler  Montajı yapılacak malzemelerin yerlerini deliniz.  Resim 3.1’deki gibi malzeme deliklerini, matkabı dik tutarak deliniz. Ayakları kalın elemanların deliklerini delmeden önce ayaklarını kumpasla ölçüp uygun matkap ucunu takınız.  Plaket üzerine elamanları yerleştiriniz.  Plaket üzerine elemanları yerleştirirken ısıya dayanıklı elemanlardan başlayınız. Yarı iletkenleri sonra takınız. Isınan elemanları plaketi yakmaması için 0.5 cm yukarıda kalacak şekilde monte ediniz.  Elemanları lehimleyiniz.  Elemanları lehimlerken kesinlikle pasta kullanmayınız. Pasta oksitleri temizlemek için kullanılır. Her iki yüzeyi iyi ısıtılırsa lehim kaliteli ve sağlam olur (Resim 3.7-3.8). UYGULAMA FAALİYETİ 35 KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1 Montajı yapılacak elemanların bağlantı noktalarını deldiniz mi? 2 Montajı yapılacak elemanları plakete yerleştirdiniz mi? 3 Elemanları plakete lehimlediniz mi? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız “Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz. 36 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıda boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) Isınan elemanlar plaketinin yüzeyinden 0.5cm yukarda monte edilir. 2. ( ) Elektronik elemanları lehimlerken pasta kullanılmalıdır. 3. ( ) Kondansatörler plakete bitişik monte edilmelidir. 4. ( ) Lehimleme yapılmadan önce kopuk yolların kontrolü yapılmamalıdır. 5. ( ) Her iki yüzeyde iyi ısıtılmazsa lehim soğuk lehim olur. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 37 ÖĞRENME FAALİYETİ–4 Güç kaynağı kutusuna elemanları yerleştirip devreyi çalıştırabileceksiniz.  Elektronik devrelerin kutusunu açarak içerideki devrelerin yerleşme planını inceleyiniz.  Elektronik cihazların kutu dışındaki bağlantıları inceleyiniz.  Güç kaynağı devresini sabitlerken ne tür ekipmanlar kullanılabilir araştırınız. 4. GÜÇ KAYNAĞI KUTUSUNA ELEMANLARIN YERLEŞTİRİLMESİ 4.1. Transformatörün İşaretlenerek Yerleştirilmesi Resim 4.1: Transformatörün yerine yerleştirilmesi Transformatör, 220 volt AC gerilimin kutuya girdiği yere yakın monte edilmeli, etrafında hava akımı için boşluk bırakılmalıdır. Transformatör çok ağır olduğu için somunlu vida ile iyice sıkılmalıdır (Resim 4.1). ARAŞTIRMA ÖĞRENME FAALİYETİ–4 AMAÇ 38 4.2. Plaketin Yerleştirilmesi Resim 4.2: Plaketin yerleştirilmesi Plaket resimde görüldüğü gibi transformatörün ayakları üzerine yatay olarak monte edilir (Resim 4.2). Arıza olduğunda plaket yerinden kolayca sökülebilecek ya da sökülmeden arıza giderilebilecek şekilde monte edilmeli, bakır yüzeyler kesinlikle iletkenlerle temas etmemelidir. 4.3. Potansiyometre ve Dış Bağlantı Elemanlarının Yerleştirilmesi Resim 4.3: Potansiyometre ve başlığı 39 Resim 4.4: Potansiyometrenin yerleştirilmesi (arkadan görünüş) Potansiyometre kablo bağlantısı kolay olacak şekilde monte edilmelidir (Resim 4.3- 4.4). Kablo gerildiğinde kopmaması için 220 V girişinde Resim 4.5’te olduğu gibi bir düğüm atılabilir. Resim 4.5: 220 V girişinde kablo düğümü Sigorta yuvası kutu montajlı olup içerisine 500 mA’lik cam sigorta takılır. Resim 4.6a: Sigorta yuvası ve cam sigorta 40 Resim 4.6b: Sigorta yuvasının yerleştirilmesi Anahtar, açık-kapalı (I-O) olmak üzere iki konumludur. Resim 4.7: Çift konumlu anahtar Anahtarın yan tarafındaki tırnaklar açılan yuvaya oturacaktır. Silikon ile biraz daha sağlamlaştırılabilir (Resim 4.8). Resim 4.8: Anahtarın yerleştirilmesi 41 Born vidalar, güç kaynağından çıkış gerilimlerini almaya yardımcı olur. Resim 4.9: Born vidalar Resim 4.10: Born vidaların yerleştirilmesi Uçlarına banana ve krokodil soket takılan bir kablo işleri daha kolaylaştıracaktır (Resim 4.11). Resim 4.11: Banana ve krokodil soketli yardımcı kablo 42 LED devrede +12 V çıkışın olup olmadığını gösterir. LED’in katot ucu şaseye, anot ucu ise bir kablo yardımıyla plaket üzerindeki yerine lehimlenir. Resim 4.12: LED’in yerleştirilmesi 4.4. Bağlantı Kablolarının Yapılması Kablo bağlantısı yapılırken içerisinden geçen akıma ve üzerindeki gerilime dikkat edilmelidir. Yüksek gerilim taşıyan kablolar kesinlikle çıplak olmamalı, açık kalan yerler daralan makaronlarla kapatılmalıdır. 220 volt için 0.75 mm kablo kullanmak yeterlidir. Yapılan soğuk ve çatlak lehimler, bozuk bağlantılar ısınmaya neden olacağı için güç kaynağının performansı düşer. Kablolar belirli yollardan geçirilmeli klips yardımı ile bir arada tutulmalıdır. Resim 4.13: Sigorta yuvası ile 220 V giriş kablo bağlantısı 43 Resim 4.14a: Kablo bağlantıları Resim 4.14b: Kablo bağlantıları 44 UYGULAMA FAALİYETİ Güç kaynağı kutusuna elemanları yerleştirip devreyi çalıştırınız. İşlem Basamakları Öneriler  Transformatörü kutu içerisine yerleştiriniz.  Transformatörü kutu içerisinde etrafında boşluk kalacak şekilde, somunlu vidalarla vidalayınız (Resim 4.1).  Devre plaketini kutu içerisine yerleştiriniz.  Baskı devre plaketinin bakır yüzeyini kısa devre olamayacak şekilde kutu içerisine yerleştiriniz (Resim 4.2). Baskı devre plaketi iki yönü de görülecek şekilde monte edilirse bulunduğu yerden sökülmeden arızası tespit edilebilir.  Potansiyometre ve dış bağlantı elamanlarının bağlantısını yapınız.  Dış elemanlar yerleştirilirken estetiğe uygun olmalıdır.  Bağlantı kablolarını bağlayınız.  Güç kaynağı bağlantısı yapılırken bir kablo karmaşası olmamasına dikkat edilmelidir. Yüksek akım geçen yerler için daha kalın kablo tercih edilmelidir. Kablolar belirlenen yollardan iletim sağlamalıdır (Resim 4.13-4.14). UYGULAMA FAALİYETİ 45 KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1 Transformatörü kutu içerisine yerleştirdiniz mi? 2 Devre plaketini kutu içerisine yerleştirdiniz mi? 3 Potansiyometre ve dış bağlantı elamanlarının bağlantısını yaptınız mı? 4 Bağlantı kablolarını bağladınız mı? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız “Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz. 46 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıda boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) Kutu içerisinde hava akımı için boşluk bırakılır. 2. ( ) Bağlantı kabloları aynı kalınlıkta olmalıdır. 3. ( ) Soğutucu kutu içerisinde kalmalıdır. 4. ( ) Montaj sırasında devreye enerji verilmemelidir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 47 ÖĞRENME FAALİYETİ–5 Güç kaynağının statik ve dinamik ölçümlerini yapabileceksiniz.  Statik ve Dinamik ölçümlerin nasıl yapılabileceğini araştırınız.  Güç kaynağının devre şemasını inceleyiniz. 5. GÜÇ KAYNAĞININ TEST EDİLMESİ Güç kaynağını test etmek için birkaç ölçüm sonucu almalıyız. Bu sonuçları statik ve dinamik ölçüm sonuçları olmak üzere iki grupta inceleyebiliriz. Zamanla çok yavaş değişen veya değişmeyen fiziksel büyüklüklerin ölçülmesi statik ölçümdür. Sabit bir yüke bağlı güç kaynağının çıkışında ölçülen gerilim ve ya akım değeri statik ölçüme bir örnektir. Ölçme esnasında ölçülen fiziksel büyüklüğün değeri değişiyorsa dinamik ölçüm yapılıyor demektir. Değeri değişen bir yüke bağlı güç kaynağının çıkışında ölçülen gerilim veya akım değeri dinamik ölçüme örnek verilebilir. Resim 5.1:Testi yapılacak güç kaynağı ARAŞTIRMA ÖĞRENME FAALİYETİ–5 AMAÇ 48 5.1. Statik Ölçümler Güç kaynağının çalışabilmesi için devre üzerinden bazı değerlerin doğru olarak okunması gerekmektedir. Bu değerler baştan sona doğru bir algoritma şeklinde Çizelge 5.1’de verilmiştir. Bu kontroller, güç kaynağında oluşabilecek arızaları tespit etmek için de kolaylık sağlayacaktır. Yaptığınız ölçüm sonuçlarını Çizelge 5.1’e yazınız. Eğer istenilen değerler okunamıyorsa algoritma takip edilerek arıza bulunabilir. Ölçüm yapılacak nokta Ölçüm Sonucu Yoksa 1. Transformatör girişinde AC 220V var mı? 220V gerilim yoksa sigorta ve 220V kablosu kontrol edilmelidir. 2. Transformatör çıkışlarında gerilim var mı?( 2xAC 12V ve AC 24V ) Çıkışında gerilim yoksa devrede kısa devre olabilir. Eğer kısa devre yoksa transformatör bozuktur. 3. C1 kondansatörü uçlarında DC16V var mı? Devrede kısa devre yoksa diyotlar ve kondansatör kontrol edilmelidir. 4. C2 kondansatörü uçlarında - DC16V var mı? Devrede kısa devre yoksa diyotlar ve kondansatör kontrol edilmelidir. 5. Çıkıştan +12 V DC gerilim elde ediliyor mu? Devrede kısa devre yoksa 7812 regüle entegresi ve çıkış filtre kondansatörü kontrol edilmelidir. 6. Çıkıştan -12 V DC gerilim elde ediliyor mu? Devrede kısa devre yoksa 7912 regüle entegresi ve çıkış filtre kondansatörü kontrol edilmelidir. 7. Çıkıştan min. 1,25V ve max 16V ayarlı DC gerilim elde ediliyor mu? Devrede kısa devre yoksa öncelikle LM 317 regüle entegresi, potansiyometre ve çıkış filtre kondansatörü kontrol edilmelidir. Çizelge 5.1: Statik ölçüm çizelgesi 49 Resim 5.2: Güç kaynağının potansiyometresimaksimum (13.74 V) ve minimum (1.256 V) değerde Resim 5.3: Güç kaynağının +12V ve -12V çıkışı 50 Resim 5.4: Güç kaynağı +5V’a ayarlanmış Resim 5.5: Yük olarak bir diyot matris devresinin çalıştırılması 5.2. Dinamik Ölçümler Güç kaynağına zamanla değeri değişen çeşitli yükler bağlayarak yük akımlarını ölçünüz. Bunun için ölçü aletinin seçici anahtarını akım kademesinde uygun büyüklüğe almayı unutmayınız. 51 UYGULAMA FAALİYETİ Güç kaynağının statik ve dinamik ölçümlerini yapınız. İşlem Basamakları Öneriler  Güç kaynağının çıkış değerlerini değeri sabit yük altında kontrol ediniz.  Güç kaynağının Çizelge 5.1’deki yönergelere göre gerekli statik ölçümlerini yapınız. Olması gereken gerilim okunamıyorsa sebeplerini araştırınız.  Güç kaynağının çıkış değerlerini değeri değişen yük altında kontrol ediniz.  Dinamik ölçümleri yapınız. UYGULAMA FAALİYETİ 52 KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1 Güç kaynağının giriş devrelerini kontrol ettiniz mi? 2 Güç kaynağının çıkış gerilimini kontrol ettiniz mi? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız “Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz. 53 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıda boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) Statik ölçmenin şartları sağlanmazsa dinamik ölçmenin şartları sağlanamaz. 2. ( ) Güç kaynağının çıkışında bir yük bağlı iken yapılan ölçümler statik ölçümlerdir. 3. ( ) Güç kaynağının çıkışında bir yük bağlı iken yapılan ölçümler dinamik ölçümlerdir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise “Modül Değerlendirme”ye geçiniz. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 54 MODÜL DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere doğru sözcükleri yazınız. 1. Kumpas sacın ………………. ölçmek için kullanılır. 2. Plaketin bakır yüzeyi ve elemanın bacağı beraber ısıtılmazsa ………… lehim olur. 3. Pasta ……………… temizlemek için kullanılır. Aşağıda boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 4. ( ) Güç kaynağı yüksüz çalışırken yapılan ölçümler dinamik ölçümlerdir. 5. ( ) Kutu üzerinde hava akımı için boşluk bırakılmalıdır. 6. ( ) Transformatör AC gerilimi DC gerileme çevirir. Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz. 7. 7912 entegresi devrede hangi amaçla kullanılmıştır? A) Akım sınırlaması için kullanılmıştır. B) Gerilim ayarı için kullanılmıştır. C) Çıkıştan sabit -12 volt gerilim almak için kullanılmıştır. D) Çıkıştan sabit +12 volt gerilim almak için kullanılmıştır. 8. Güç kaynağı devresindeki diyotların görevi nedir? A) Gerilimi sabitlemek B) AC’yi DC’ye çevirmek C) DC’yi AC’ye çevirmek D) Filtre etmek 9. Güç kaynağı devresindeki entegreler hangi amaçla kullanılmamıştır? A) Regüle B) Akım ayarı C) Gerilim ayarı D) Doğrultma 10. Regüleli +5 V çıkış veren 4,5 W gücünde bir güç kaynağı tasarlayınız. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz. MODÜL DEĞERLENDİRME 55 CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1’İN CEVAP ANAHTARI 1 Kumpas 2 Makas 3 Markalama 4 Matkap 5 Sac ÖĞRENME FAALİYETİ-2’NİN CEVAP ANAHTARI 1 C 2 B 3 C 4 C 5 A ÖĞRENME FAALİYETİ-3’ÜN CEVAP ANAHTARI 1 Doğru 2 Yanlış 3 Doğru 4 Yanlış 5 Doğru ÖĞRENME FAALİYETİ-4’ÜN CEVAP ANAHTARI 1 Doğru 2 Yanlış 3 Yanlış 4 Doğru CEVAP ANAHTARLARI 56 ÖĞRENME FAALİYETİ-5’İN CEVAP ANAHTARI 1 Doğru 2 Doğru 3 Yanlış MODÜL DEĞERLENDİRMENİN CEVAP ANAHTARI 1 Kalınlığını 2 Soğuk 3 Oksitleri 4 Yanlış 5 Doğru 6 Yanlış 7 C 8 B 9 D 10. Bu güç kaynağı için 9 volt 4,5 W’lık bir transformatör kullanılabilir. 9Vx500 mA=4,5 W yapacaktır. Regüleli +5 V için de 7805 entegresi kullanılarak devre tasarlanabilir. 57 KAYNAKÇA Statik ve Dinamik Ölçme http://www.yildiz.edu.tr/~okincay/dersnotu/OtoKontIIBol.pdf0 (4.04.2011/15:30) KAYNAKÇA 58 Aşağıda metal levha için kullanılabilecek şablonlar 1:2 ölçeğinde verilmiştir. Bu şablonları fotokopi makinesinde 2:1 ölçeğinde büyüterek güç kaynağı kutusunun gövdesi ve kapağı için kullanabilirsiniz. EKLER 59 Bakır yüzeye çizilecek baskı devre yukarıda 1:1 ölçülerde verilmiştir. Bakır yüzey ile kâğıdın arasına bir karbon kâğıdı konur. Kâğıdın üzerinden şekil, bastırarak tekrar çizilir. Bakır yüzeye çıkan şeklin üzerinden baskı devre kalemi ile tekrar çizilir. Vakit kaybetmek istemeyenler elle de çizebilir. Ütü ile baskı devre çıkarmak için kullanılacak şablon 1:1 ölçülerde verilmiştir.